Istorija Jevreja – Od drevnih vremena do danas

Jevrejska istorija proteže se preko 4.000 godina i obuhvata dramatične događaje, kulturna dostignuća i borbe za opstanak. Ova zajednica, koja je dala svetu judaizam – jednu od najstarijih monoteističkih religija – igrala je ključnu ulogu u razvoju civilizacija Bliskog istoka, Evrope i sveta.

1. Drevni poreklo i biblijski period

Patrijarsi i egipatsko ropstvo

Prema Bibliji, Jevreji potiču od Avrama (Abraham), koji je oko 1800. p.n.e. napustio Mesopotamiju i došao u Kanaan (današnji Izrael/Palestina). Njegovi potomci – Isak i Jakov – smatraju se precima 12 izraelskih plemena.

Jedna od najpoznatijih priča je Josefova saga – kako je Jakovljev sin prodan u ropstvo u Egipat, ali je postao visoki službenik i spasio svoju porodicu od gladi. Kasnije, Jevreji su porobljeni u Egiptu, a Mojsije ih je izveo u Eksodusu (oko 1250. p.n.e.), što je postalo temelj jevrejskog identiteta.

Kraljevstvo Izrael i prvi hram

Oko 1000. p.n.e. Jevreji su osnovali kraljevstvo pod kraljem Davidom, koji je učvrstio vlast i osvojio Jerusalim. Njegov sin, Solomon, sagradio je Prvi Hram (Hram kralja Solomona), koji je postao srž jevrejske vere.

Međutim, posle Solomonove smrti (oko 930. p.n.e.), kraljevstvo se podelilo na:

Severno kraljevstvo Izrael (uništeno od Asirije 722. p.n.e., 10 plemena nestalo)
Judeju sa centrom u Jerusalimu (osvojio Vavilon 586. p.n.e., Hram uništen, Jevreji odvedeni u Vavilonsko ropstvo)

2. Drugi Hram, Rimsko osvajanje i dijaspora

Povratak i persijska era

Godine 538. p.n.e., persijski car Kir Veliki oslobodio je Jevreje i dozvolio im povratak u Judeju. Obnovljen je Drugi Hram, a Jevreji su postali autonomni pod Persijom.

Helenski i rimski period

Nakon osvajanja Aleksandra Velikog (332. p.n.e.), Judeja je bila pod helenskim uticajem. Pobuna Makabejaca (164. p.n.e.) dovela je do uspostavljanja Hasmonejske dinastije i proslave Hanuke.

Međutim, Rimljani su zauzeli Judeju 63. p.n.e., a 70. godine n.e. Tit je razorio Jerusalim i Drugi Hram (ostao je samo Zid plača). Posle Bar Kohbine pobune (132–136. n.e.), Rimljani su proterali Jevreje i preimenovali Judeju u Palestinu kako bi izbrisali njihov identitet.

3. Srednji vek: Između progonstva i procvata

Život u dijaspori

Jevreji su se raselili širom Rimskog carstva, a kasnije u:

Evropi (Aškenazi u Nemačkoj i Poljskoj, Sefardi u Španiji)
Bliskom istoku i Africi (Bagdad, Kair, Etiopija – Beta Izrael)
Aziji (indijski Jevreji, kineska zajednica u Kaifengu)

U srednjem veku, Jevreji su često bili proganjani (krstaški pohodi, izgon iz Španije 1492.), ali su i doprineli nauci, filozofiji (Maimonides) i trgovini.

Legende i kulture

Golem iz Praga – Rabin Jehuda Lev je, prema legendi, stvorio čudovište od gline da brani Jevreje.
Jevrejski pirati – Neki Sefardi, nakon izgon iz Španije, postali su gusari i napadali španske brodove!

4. Moderno doba: Od prosvetiteljstva do Izraela

Emancipacija i antisemitizam

U 19. veku, Jevreji u Zapadnoj Evropi dobijaju veća prava, ali istovremeno raste antisemitizam (Ruski pogromi, Dreyfusova afera).

Holokaust i nastanak Izraela

Najveća tragedija – Holokaust (1941–1945) – tokom kojeg su nacisti ubili 6 miliona Jevreja. Nakon rata, 1948. godine, osnovana je država Izrael, što je ispunilo viševjekovnu želju za povratkom u domovinu.

5. Jevreji danas: Od New Yorka do Tel Aviva

Danas postoji oko 15 miliona Jevreja širom sveta, sa najvećim zajednicama u:

Izraelu (preko 7 miliona) – centar moderne jevrejske kulture
SAD (oko 6 miliona) – posebno u New Yorku i Los Angelesu
Evropa, Latinska Amerika, Australija – manje zajednice

Jevreji su dali svetu brojne naučnike (Einstein), umetnike (Kafka), i revolucionarne ideje. Njihova istorija je priča o opstanku, veri i otporu.

Zanimljivosti

🔹 Jevrejski kalendar je lunisolarni i ima 13 meseci u prestupnoj godini!
🔹 Hebrejski, mrtvi jezik 2000 godina, oživeo je kao maternji jezik u Izraelu.
🔹 Jevrejski Nobelovci – 22% nagrada dobili su Jevreji, iako čine samo 0,2% svetske populacije!